συνέδριο ΤΟ ΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ: ΜΙΑ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΑΤΙΑ

Τρίτη 3 και Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2013

Θεσσαλονίκη

Αμφιθέατρο Ι ΚΕ.Δ.Ε.Α

	Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 2013
17.00-18.30	Εγγραφές
18.15-18.30	Χαιρετισμοί Γιάννης Μυλόπουλος, Πρύτανης Α.Π.Θ.
	Α΄Συνεδρία: Χαμογελάτε, Τρομάζει τους Άλλους
	Προεδρείο: Ζαχαρίας Σκούρας, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Α.Π.Θ. & Ζαΐρα Παπαληγούρα, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ.
18.30-18.50	Η νευροβιολογία και η καταγωγή του γέλιου Αθανάσιος Ντινόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Κτηνιατρικής Α.Π.Θ
18.50-19.10	Μυθοπλασία , θέατρο, σεξ και χιούμορ: εργαλεία στην εκπαίδευση των μεγάλων «παιδιών» Δημήτρης Κούβελας, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, Α.Π.Θ.
19.10-19.30	Το Χιούμορ στη Βρεφική Ηλικία Ευτυχία Νίκου, Βασιλική Μπαλλή & Χριστίνα-Ελένη Μπάμπαλου Μεταπτυχιακές Φοιτήτριες, Τμήμα Ψυχολογίας Α.Π.Θ.
19.30-20.00	Συζήτηση
20.00	Τέλος Πρώτης Μέρας
	Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2013
	Β΄Συνεδρία: Το Γέλιο Βγήκε απ’ τον Παράδεισο
	Προεδρείο: Χρυσόστομος Σταμούλης, Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας, Α.Π.Θ.
11.00-11.20	Χαμογελώντας με την Βίβλο Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας, Α.Π.Θ.
11.20-11.40	Η ειρωνεία του Αυτοκεφάλου: Θεόκλητος Φαρμακίδης και Κωνσταντίνος Οικονόμος σε διάλογο Ευστάθιος Λιανός-Λιαντής, Υποψ. Διδάκτωρ, Τμήμα Θεολογίας, Α.Π.Θ.
11.40-12.00	Συζήτηση
12.00-12.30	Διάλειμμα
	Γ΄ Συνεδρία: Γελάτε ε;
	Προεδρείο: Γιάννης Πέτρου, Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Τμήμα Θεολογίας, Α.Π.Θ.
12.30-12.50	Μισανθρωπία, γέλιο και χιούμορ Γιώργος Καρανικόλας, Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής Α.Π.Θ.
12.50-13.10	Το χιούμορ στην εποχή της κρίσης: μίσος, μηδενισμός, αυτοσαρκασμός Βασίλης Βαμβακάς, Λέκτορας, Τμήμα Δημοσιογραφίας, Α.Π.Θ.
13.10-13.40	Συζήτηση
13.40	Μεσημεριανή Διακοπή
	Δ΄ Συνεδρία: 2000 Χρόνια Χιούμορ
	Προεδρείο: Γιώργος Ζωγραφίδης, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής, Α.Π.Θ.
18.30-18.50	Πλατωνικός διάλογος και αττική κωμωδία Βασίλης Κάλφας, Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής, Α.Π.Θ.
18.50- 19.10	Κλαυσίγελος: Το Χιούμορ των Μοντέρνων Καιρών Ιωάννα Ναούμ, Λεκτόρισσα, Τμήμα Φιλολογίας Α.Π.Θ.
19.10-19.40	Συζήτηση
	Λήξη Συνεδρίου και Χορήγηση Βεβαιώσεων

Σχολές και Τμήματα του Α.Π.Θ. που συμμετέχουν: Τμήμα Θεολογίας, Φιλολογίας, Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας, Νομικής, Κτηνιατρικής,  Ιατρική Σχολή, Τμήμα Δημοσιογραφίας & Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης

Οργανωτική Επιτροπή

Νικόλαος Κουζηνός, φοιτητής Τμήμα Θεολογίας

Δημήτριος Κύρου, φοιτητής, Τμήμα Ψυχολογίας

Ιωάννα Μπαρτσίδη, φοιτήτρια, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής

Δημήτριος Τσιμπουκλής, φοιτητής, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής

Επιστημονική Επιτροπή

Βασίλης Κάλφας, Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Α.Π.Θ.

Ιωάννα Ναούμ, Λεκτόρισσα, Τμήμα Φιλολογίας Α.Π.Θ.

Αθανάσιος Ντινόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Κτηνιατρικής Α.Π.Θ.

Ζαΐρα Παπαληγούρα, Καθηγήτρια, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ.

Ζαχαρίας Σκούρας, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Α.Π.Θ.

Στην επιστημονική παρουσίαση συμμετείχαν οι Μεταπτυχιακές Φοιτήτριες του Τμήματος Ψυχολογίας:

Σοφία Βαϊραμάκη

Ροδή Ελευθεριάδου

Βασιλική Μπαλλή

Χριστίνα-Ελένη Μπάμπαλου, Υπότροφος του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος, Σ. Ωνάσης

Ευτυχία Νίκου

Παπαλαζάρου Αλεξάνδρα

Μαρία Σόντρα

Ειρήνη Στεργίου

Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ

Η ομάδα αποτελείται από φοιτητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αποσκοπεί στη διοργάνωση συνεδρίων γύρω από ζητήματα που βρίσκονται στο κέντρο του προβληματισμού και του ενδιαφέροντος των νέων. Επιχειρούμε μια φοιτητική δραστηριοποίηση με στόχο τη γνώση, τη δημιουργικότητα και την επικοινωνία, μια απόπειρα σχέτισής μας με την υπόλοιπη ακαδημαϊκή κοινότητα μέσα από κοινές δράσεις.

ΣΤΟΧΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

«Και ας είναι λανθασμένη εκείνη η σοφία,

που δεν έφερε μαζί της κανένα γέλιο»

Friedrich Nietzsche

Το τέταρτο συνέδριο της Φοιτητικής Πρωτοβουλία Διεπιστημονικών Δράσεων, με θέμα το ΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ, εξερευνά με διεπιστημονική όπως πάντα ματιά μια θεμελιώδη, απολαυστική και κατά πολύ άγνωστη πτυχή της ζωής μας. Από τον εγκέφαλο έως τον Πλάτωνα, το Διήμερο αυτό ευελπιστεί να δώσει την ευκαιρία να συζητηθούν επιστημονικές απόψεις για την προέλευση, τη φύση και τον ρόλο του γέλιου στην ανθρώπινη ζωή. Δεκατρείς επιστήμονες, καταξιωμένοι ερευνητές και νέες φωνές, συναντιούνται και παρουσιάζουν την δουλειά τους πάνω σε αυτήν την παράξενη αλλά και τόσο αναζωογονητική ανθρώπινη συνήθεια. Η ΦΠΔΔ, σας προσκαλεί, για τρίτη συνεχή χρονιά, να ρίξουμε διεπιστημονικό φως σε ένα θέμα με τεράστιο ενδιαφέρον για όλους!

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ

Η νευροβιολογία και η καταγωγή του γέλιου

Θανάσης Ντινόπουλος, Καθηγητής,

Τμήμα Κτηνιατρικής, Α.Π.Θ.

Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που υποστήριξε την οργανική προέλευση του γέλιου, και επεσήμανε ότι το μόνο ζώο που δείχνει ευπάθεια στο γαργάλημα είναι ο άνθρωπος, λόγω της λεπτότητας του δέρματός του. Κατά συνέπεια τα ζώα δεν γελούν διότι είναι παχύδερμα. Η ανθρώπινη εξαίρεση υπάρχει, όχι για τον λόγο που επεσήμανε ο Αριστοτέλης, και αποτελεί, πράγματι, αίνιγμα. Γνωρίζουμε ότι τα περισσότερα «ανώτερα» ανθρώπινα χαρακτηριστικά βρίσκονται εν σπέρματι και στα ζώα. Τα ζώα αισθάνονται, αντιλαμβάνονται, θυμούνται και συναισθάνονται, χαίρονται και απολαμβάνουν και, όμως, δεν γελούν (θα πρέπει να αναλυθούν περαιτέρω ηθολογικά οι συμπεριφορές ορισμένων ζώων όταν παίζουν και όταν τα γαργαλούν για να διαπιστωθεί αν πράγματι είναι ομόλογες του ανθρώπινου γέλιου).

Το κωμικό είναι ιδιαίτερη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας, μια σύνθετη γνωσιακή λειτουργία, που έχει ως επιδίωξη να προκαλέσει το γέλιο (και συχνά το προκαλεί). Πράγματι, η φυσική έκρηξη του γέλιου σημειώνεται μόνο μέσα σε κοινωνικό κύκλο. Κατά συνέπεια, οι πολιτιστικοί παράγοντες επηρεάζουν το χιούμορ και το τι θεωρείται αστείο. Δεν υπήρξε, ωστόσο, κανένας πολιτισμός, μεγάλος ή μικρός, στον οποίον το κωμικό και το γέλιο να ήταν απόντα. Η παγκοσμιότητα του χαρακτηριστικού αυτού υποδηλώνει την ύπαρξη ενός γενετικά καθορισμένου μηχανισμού για την παραγωγή και αντίληψη του κωμικού και την έκρηξη του γέλιου -την ύπαρξη ενός κοινού παρονομαστή για κάθε είδος χιούμορ και ένα νευρωνικό κύκλωμα για το γέλιο (και το χαμόγελο).

Στοιχεία υπέρ της ύπαρξης ενός νευρωνικού κυκλώματος μας δίνουν τα σπάνια αλλά εντυπωσιακά περιστατικά του παθολογικού γέλιου. Όταν τα περιστατικά αυτά εξετάζονται μαζί, διαπιστώνεται ότι η βλάβη που προκαλεί το νευρικό γέλιο εντοπίζεται σχεδόν πάντοτε σε περιοχές του συναισθηματικού κέντρου του εγκεφάλου, στο μεταιχμιακό σύστημα. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον ρόλο του μεταιχμιακού συστήματος στην παραγωγή προσανατολισμένων αποκρίσεων σε πραγματικούς ή σε δυνητικούς κινδύνους ή συναγερμούς, ίσως δεν αποτελεί έκπληξη ότι το ίδιο σύστημα συμμετέχει και στην προσανατολισμένη απόκριση σε έναν ψεύτικο συναγερμό  -το γέλιο.

Παρά την γνωσιακή πολυπλοκότητα του κωμικού και τις επιφανειακές διαφορές των ανεκδότων, τα περισσότερα, αν όχι όλα, τα ανέκδοτα και οι κωμικές καταστάσεις έχουν την ακόλουθη λογική δομή: Ο αφηγητής κρατά τον ακροατή σε προσμονή, κτίζοντας σταδιακά την ένταση. Λίγο πριν το τέλος γίνεται μια αναπάντεχη αλλαγή (η φράση κλειδί) που συνεπάγεται πλήρη ανατροπή της ερμηνείας όλων των προηγούμενων στοιχείων και, επί πλέον, κάτι πολύ σημαντικό, η νέα ερμηνεία, αν και μη αναμενόμενη, πρέπει να ταιριάζει «λογικά» με τα γεγονότα όσο και η αρχική, «αναμενόμενη» ερμηνεία. Τέλος, όταν η νέα αυτή ερμηνεία έχει μάλλον ασήμαντες παρά τρομακτικές συνέπειες προκύπτει το γέλιο.

Το γέλιο αποσκοπούσε στις πρωτόγονες κοινωνίες κυρίως στο να επιτρέψει ένα άτομο να ειδοποιήσει τα άλλα άτομα της κοινωνικής του ομάδας (συνήθως συγγενείς) ότι μια ανωμαλία είναι ασήμαντη και δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Το άτομο που γελά ουσιαστικά ανακοινώνει με τον τρόπο αυτό τη διαπίστωσή του ότι ο συναγερμός που προηγήθηκε δεν είχε νόημα˙ ότι τα άλλα άτομα της ομάδας δεν χρειάζεται να χάνουν πόρους και πολύτιμη ενέργεια για μια ψεύτικη απειλή. Η άποψη αυτή ερμηνεύει, επίσης, τη μεταδοτικότητα του γέλιου, αφού η αξία ενός τέτοιου σήματος θα ενισχυόταν καθώς θα απλωνόταν μέσα στην κοινωνική ομάδα. Το πρότυπο αυτό, παρότι ίσως να ερμηνεύει την εξελικτική καταγωγή του γέλιου, σε καμία περίπτωση δεν εξηγεί όλες τις λειτουργίες του κωμικού στις σύγχρονες κοινωνίες. Εν τούτοις, από τη στιγμή που ο μηχανισμός εγκαταστάθηκε θα ήταν δυνατόν να αξιοποιηθεί εύκολα και για άλλους σκοπούς, για εκλεπτυσμένες μορφές του κωμικού και το πνευματώδες χιούμορ.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η αντίληψη του κωμικού προϋποθέτει τη συμμετοχή πολλών εγκεφαλικών περιοχών μεταξύ των οποίων του μετωπιαίου λοβού, του κροταφικού λοβού -που σχετίζεται μάλλον με τα γλωσσικά στοιχεία του κωμικού-, και της παρεγκεφαλίδας, ενώ η συναισθηματική και αισθητική απόλαυση σχετίζονται με περιοχές του συστήματος ανταμοιβής.

Η έκφραση του φυσιολογικού γέλιου και του χαμόγελου εξαρτάται από δύο μερικώς ανεξάρτητα νευρικά κυκλώματα: το πρώτο είναι το «ακούσιο» ή «συναισθηματικό» κύκλωμα, στο οποίο συμμετέχουν το μεταιχμιακό σύστημα, τα βασικά γάγγλια και ο θάλαμος, που παράγει ένα φυσικό χαμόγελο. Το δεύτερο είναι το «εκούσιο» κύκλωμα, στο οποίο συμμετέχει ο ακουστικός φλοιός, τα κέντρα της ομιλίας και η κινητική περιοχή, που παράγει ένα αφύσικο χαμόγελο, σχεδόν μορφασμό.

Καθοριστικός για την αντίληψη του κωμικού πρέπει να είναι ο ρόλος των νευρώνων-κατόπτρων και ο μηχανισμός της ενσυναίσθησης. Με τους γνωσιακούς μηχανισμούς συνάγουμε το συναίσθημα αλλά δεν το αισθανόμαστε˙ αντίθετα, με τον κατοπτρικό μηχανισμό βιώνουμε την ίδια συναισθηματική κατάσταση με τον συνάνθρωπό μας. Η ύπαρξη των νευρώνων κατόπτρων φαίνεται να είναι καθοριστική για την ικανότητα δόμησης μιας «θεωρίας του νου». Με τον όρο αυτό υποδηλώνεται ένα σημαντικό τμήμα της γνωσιακής ικανότητας του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται ότι τα άλλα άτομα αποτελούν όμοια με αυτόν υποκείμενα, με προθέσεις, επιθυμίες, συναισθήματα και πάθη, να αντιλαμβάνεται ότι παρόμοιες νοήσεις, σαν τη δική του, μπορούν να προέρχονται από εγκεφάλους διαφορετικούς από τον δικό του.

Ωστόσο, ανασταλτικά κυκλώματα του προμετωπιαίου φλοιού μας εμποδίζουν να μιμούμαστε τυφλά κάθε δράση που διαδραματίζεται μπροστά μας, να υιοθετούμε απόλυτα την οπτική γωνία του άλλου ή να νιώθουμε κυριολεκτικά τον πόνο του. Πρόκειται για μια οριακή και υγιή ισορροπία. Είναι σαν οι νευρώνες κάτοπτρα να μας δίνουν την εντολή «έχε ενσυναίσθηση, νιώσε τον πόνο του άλλου, νιώσε τις αδυναμίες του, μην έχεις όμως και τις αισθήσεις του αυτές καθαυτές, μην ταυτίζεσαι απόλυτα μαζί του» -διότι τότε δεν θα γελάσεις ποτέ εις βάρος του, έστω και «καλόκαρδα».

Μυθοπλασία, θέατρο, σεξ και χιούμορ: εργαλεία

στην εκπαίδευση των μεγάλων «παιδιών»

Δημήτριος Κούβελας,

Καθηγητής Ιατρικής, ΑΠΘ

Η εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί μια πρόκληση, ιδίως όταν απευθύνεται σε ενήλικες. Δυσκολεύει ακόμη περισσότερο, όταν το γνωστικό αντικείμενο είναι πολυδιάστατο, με αναγκαστική εμπλοκή σοβαρής και ταχύτατα εξελισσόμενης επιστημονικής γνώσης.

Η ελκυστική παρουσίαση, οφείλει να έχει χαρακτηριστικά πραγματικής διασκέδασης για τους εμπλεκόμενους, με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Επίσης ο εκπαιδευόμενος χρειάζεται εκτός από την απόκτηση γνώσης να αναγκαστεί σε μια συναισθηματική εμπλοκή.

Για να επιτευχθεί το παραπάνω, στην κλασσική Ελλάδα, το θέατρο αποτελούσε σημαντικό στοιχείο παιδείας, όπου η γνώση, αλλά και η μύηση ήταν εξίσου σημαντικά. Η χρήση του μύθου, της αλληγορίας, αλλά και του γκροτέσκο της φάρσας και της βωμολοχίας αποτελούσε κοινό τόπο.

Σήμερα μέσα από την προσπάθεια της διασφάλισης του προφίλ του διδάσκοντος και του αντικειμένου του, ξεχνάμε συχνά τη παράμετρο της καύσης του κηρού προκειμένου να παραχθεί φως. Ο διδάσκων αμυνόμενος, από άγνοια και προκειμένου να εξασφαλίσει το προφίλ του, εγκαταλείπει τα εντελεχή εργαλεία της δουλειάς του, ως εκπαιδευτικού, και χρησιμοποιώντας μόνο εργαλεία του επιστήμονα, καταλήγει σε ένα μάθημα, συχνά, απολύτως βέβαια δομημένο και τεκμηριωμένο, αλλά στείρο συναισθήματος, χωρίς άποψη, χωρίς διάλογο και σχεδόν πάντα πολύ βαρετό.

Η προσπάθεια συναισθηματικής εμπλοκής του εκπαιδευόμενου, της ισότιμης διαχείρισης, της χρήση της αλληγορίας, του μύθου, της εμπειρίας με χιούμορ και αυτοσαρκασμό είναι σίγουρο ότι μπορεί να φέρει την εκπαίδευση στα Πανεπιστήμια σε μια άλλη διάσταση.

Το Χιούμορ στη Βρεφική Ηλικία

Ευτυχία Νίκου, Βασιλική Μπαλλή

& Χριστίνα-Ελένη Μπάμπαλου,

Μεταπτυχιακές Φοιτήτριες,

Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ.

Κατανοούν τα βρέφη το χιούμορ; Η ενασχόληση της έρευνας με την ανάπτυξη και την κατανόηση του χιούμορ στην βρεφική ηλικία είναι σχετικά πρόσφατη (Labrell, 1994. Σεμιτέκολου, 2005. Reddy, 2011. Mireault, et al., 2012). Το μεγαλύτερο μέρος της αρχικά, επικεντρώθηκε στα γνωστικά συστατικά του χιούμορ, ενώ πιο πρόσφατα υπήρξε μία στροφή στις κοινωνικο-συναισθηματικές διεργασίες, με έμφαση στο κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα αυτού του είδους η αλληλεπίδραση. Ήδη από την ηλικία των 7 μηνών τα βρέφη αρχίζουν να αναλαμβάνουν κοινωνικές πρωτοβουλίες μέσα σε ένα πλαίσιο συνδιαλλαγής με έναν ενήλικα και να αντιλαμβάνονται και να ξεχωρίζουν την εμπρόθετη συμπεριφορά του (Reddy, 2010). Λαμβάνοντας υπόψη τις έρευνες σύμφωνα με τις οποίες το χιούμορ ορίζεται ως αλληλεπίδραση σχετική με το επικοινωνιακό πλαίσιο στο οποίο συμβαίνει, διερευνήθηκε μία συγκεκριμένη διάσταση του χιούμορ, το πείραγμα. Έχει υποστηριχτεί πως η αντίληψη, η κατανόηση και η δημιουργία του χιούμορ ενδέχεται να ξεκινά από την ηλικία των 3 μηνών (Mireault, et al., 2012).

 Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να μελετήσει τις αντιδράσεις του βρέφους σε μία συνθήκη πειράγματος κατά τη διάρκεια αλληλεπίδρασης πατέρα-βρέφους. Η επιλογή του πατέρα βασίστηκε στο γεγονός ότι η αλληλεπίδρασή του με το βρέφος είναι διαφορετική από αυτή μητέρας-βρέφους, ακόμα και στις πρώτες εβδομάδες της ζωής (Brazelton & Cramer, 2009). Είναι πιθανό, οι πατέρες να παίξουν με το βρέφος με έναν τρόπο που να το διεγείρει, για παράδειγμα, το πειράζουν και το αγγίζουν αυξάνοντας την κατάσταση ενθουσιασμού του. Η αλληλεπίδραση αυτή χαρακτηρίζεται «από ένα ρυθμό με υψηλότερες κορυφώσεις και μεγαλύτερες περιόδους ανάκαμψης» (Brazelton & Cramer, 2009). Παρατηρήθηκαν 8 δυάδες πατέρων-βρεφών, με την ηλικία των βρεφών να κυμαίνεται από τους 9 ως τους 11 μήνες.

Για να κατανοηθούν οι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκύπτουν μέσα σε αυτή την παιγνιώδη κατάσταση, χρησιμοποιήθηκε μία συγκεκριμένη διάσταση του πειράγματος, το clowning. Με τον όρο αυτό περιγράφεται η «παράλογη» μη λεκτική συμπεριφορά, η οποία είναι διασκεδαστική σε ένα πλαίσιο κοινωνικής εμπλοκής με το πρόσωπο φροντίδας (Mireault, et al., 2012). Οι συνθήκες που χρησιμοποιήθηκαν αφορούσαν κάποιου είδους αστεία παιχνίδια, που ξεκινούν από τον πατέρα, με στόχο να καταγραφούν οι αντιδράσεις τόσο του βρέφους, όσο και της ενίσχυσης που δίνει ο πατέρας για τη συνέχιση της αλληλεπίδρασης. Μέσα, λοιπόν, από τη μελέτη της δημιουργίας του χιούμορ στη βρεφική ηλικία μπορεί να γίνει αντιληπτή η σημασία του στην αλληλεπίδραση βρέφους-ενήλικα.

Χαμογελώντας με την Βίβλο

Μιλτιάδης Κωνσταντίνου,

Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας, Α.Π.Θ.

 Συνήθως επικρατεί η άποψη, ότι τα ιερά κείμενα των θρησκειών, ως ιερά, αποτελούν κάτι μη ανθρώπινο, κάτι πέρα από την ανθρώπινη σφαίρα. Με αυτόν τον τρόπο όμως παραγκωνίζεται ένα καίριο στοιχείο. Το στοιχείο της ανθρωπινότητας. Τα κείμενα αυτά γράφτηκαν από ανθρώπους και απευθύνονται σε ανθρώπους. Συνεπώς μέσα σ' αυτά τα κείμενα μπορεί κανείς να ανιχνεύσει όλα τα βασικά γνωρίσματα των ανθρώπων, όπως τα συναισθήματα, οι προβληματισμοί, οι διερωτήσεις και ειδικότερα, οι αγωνίες, οι φόβοι, οι ελπίδες, οι χαρές κ.α. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η προσπάθεια ανίχνευσης και ανάδειξης των σημείων που διαφαίνεται το ανθρώπινο στοιχείο του χιούμορ μέσα στα ιερά κείμενα. Η έρευνα θα περιοριστεί για λόγους χρόνου και μεθοδολογίας στο παράδειγμα του Χριστιανισμού και στην χριστιανική Αγία Γραφή. Χιούμορ εντός ιερών κειμένων; Κι όμως.

Η ειρωνεία του Αυτοκεφάλου: Θεόκλητος Φαρμακίδης

και Κωνσταντίνος Οικονόμος σε διάλογo

Στάθης Λιανός-Λιαντής,

Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ.

Η εισήγηση αφορά στον διάλογο, που ανέπτυξαν μέσω εντύπων οι δύο κορυφαίοι εκφραστές των τάσεων υπέρ και κατά της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ελλάδος στα μέσα του 19ου αιώνα. Εξετάζονται τα στοιχεία σαρκασμού, ειρωνείας και αστεϊσμού, που χρησιμοποίησαν στα έργα τους καθώς και η πνευματική σκευή των προσώπων αλλά και προέλευση των ρήσεών τους.

Μισάνθρωποι, γέλιο και χιούμορ

Γιώργος Καρανικόλας, Διδάκτωρ,

Τμήμα Νομικής, Α.Π.Θ.

 Με αφετηρία τον ορισμό της μισανθρωπίας από τον Πλάτωνα στον Φαίδωνα διακινδυνεύουμε την ακόλουθη υπόθεση εργασίας: ποιος ο ρόλος του χιούμορ στην τέχνη της ανθρωπογνωσίας, στην έλλειψη της οποίας αποδίδεται στον πλατωνικό διάλογο η μισανθρωπία.

 Ενδιάμεσος σταθμός στην πορεία που ακολουθούμε για να φτάσουμε από τη μισανθρωπία στο χιούμορ είναι το γέλιο. Και στο σημείο αυτό διακρίνουμε τις εξής δύο οπτικές, διάκριση που μας υποψιάζει για το ποιος στ’ αλήθεια μισεί τους ανθρώπους.

 Από τη μία πλευρά, λοιπόν, έχουμε το γέλιο στο οποίο αποβλέπει η διακωμώδηση του χαρακτήρα του μισάνθρωπου στην κωμωδία από τον Μένανδρο έως τον Μολιέρο.

 Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, βλέπουμε τον μισάνθρωπο αλλά και έναν αρνησίκοσμο χαρακτήρα σοφού ή/και τρελού που επιστρέφει το γέλιο, το αντιδωρίζει στον κόσμο, στην κοινωνία, συχνά μάλιστα είναι εκείνος που γελά πρώτος και πιο δυνατά με τους ανθρώπους και τα καμώματά τους.

Το ερώτημα λοιπόν είναι: συμβάλλει το χιούμορ στη συμφιλίωση αποφορτίζοντας τη μισανθρωπία γύρω αλλά και πρωτίστως μέσα μας;

Το χιούμορ την εποχή της κρίσης: μίσος, μηδενισμός,

αυτοσαρκασμός

Βασίλης Βαμβακάς, Λέκτορας,

Τμήμα Δημοσιογραφίας, Α.Π.Θ.

Η ανακοίνωση αυτή αναζητά τους τρόπους με τους οποίους διάφορα πεδία (τηλεοπτική ή διαδικτυακή σάτιρα, γελοιογραφία, διαφήμιση κ.α.) στα οποία αναπτύσσεται το χιούμορ και απευθύνεται σε μαζική κλίμακα, επηρεάζονται από την κρίση και επιχειρούν να την σχολιάσουν. Μέσα στο καθεστώς της πόλωσης που κυριαρχεί στο δημόσιο λόγο τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται ότι το χιούμορ αναλαμβάνει να μεταφέρει τόσο τα διάχυτα συναισθήματα μίσους για τον εσωτερικό ή εξωτερικό εχθρό όσο και μια μηδενιστική διάθεση για τις δυνατότητες εξόδου από την κρίση. Δίπλα σε αυτές τις βασικές και κυρίαρχες χιουμοριστικές στρατηγικές εντοπίζονται και ορισμένες που καλούν σε μια λιγότερο πολεμική και περισσότερο αυτοσαρκαστική αντιμετώπιση των καταστάσεων και των ενδογενών αντιφάσεων της ελληνικής κοινωνίας.

Ο πλατωνικός διάλογος και αττική κωμωδία

Βασίλης Κάλφας, Καθηγητής,

Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής, Α.Π.Θ.

O Αριστοτέλης στην Ποιητική κατατάσσει τους λεγόμενους «σωκρατικούς λόγους», δηλαδή τους διαλόγους που έγραψαν ο Πλάτων και οι άλλοι μαθητές του Σωκράτη με πρωταγωνιστή τον δάσκαλό τους, στην ποίηση, και μάλιστα στην κωμική ποίηση. Η θέση του Αριστοτέλη, κατ’ αρχήν ξενίζει, αν ωστόσο δει κανείς ως λογοτεχικό είδος τον πλατωνικό διάλογο, θα διαπιστώσει σημαντικές ομοιότητες με την αττική κωμωδία.

Και τα δύο είδη τοποθετούνται στη σύγχονη εποχή και εμφανίζουν στη σκηνή διάσημα ιστορικά πρόσωπα. Και τα δύο στηρίζονται στην τυποποίηση των χαρακτήρων. Και τα δύο οργανώνονται γύρω από έναν «αγώνα» επιχειρημάτων. Και τα δύο ενδωματώνουν στο εσωτερικό τους «ξένες φωνές». Η στάση άλλωστε του Πλάτωνα απέναντι στους κωμικούς ποιητές και ειδικά απέναντι στον Αριστοφάνη είναι αμφίσημη.

Όλο το έργο του Πλάτωνα αποτελεί μια σύνθεση, όπου επιχειρείται η κατάδειξη ότι η φιλοσοφία αποτελεί ένα νέο και ανατρεπτικό είδος λόγου, ικανό να μετασχηματίσει την κοινωνία και την ανθρώπινη ψυχή. Ο πλατωνικός φιλόσοφος διεκδικεί τον ρόλο του κοινωνικού αναμορφωτή και του παιδαγωγού, έναν ρόλο που παραδοσιακά κατείχαν οι ποιητές και, που κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα, διεκδικούν επίσης οι πολιτικοί, οι ρήτορες και οι σοφιστές. Στο επίπεδο του γραπτού λόγου, η νέα αντίληψη της φιλοσοφίας εκφράζεται με τον σωκρατικό διάλογο. Το νέο αυτό είδος έχει ξεχωριστά πλεονεκτήματα. Είναι ένας λόγος προσιτός στο ευρύ κοινό, στο κοινό της Αθήνας που ήταν ήδη εθισμένο στη ζωντανή ανταλλαγή επιχειρημάτων μέσα από τους θεσμούς της δημοκρατίας, αλλά και απόλυτα εξοικειωμένο με τις «μιμήσεις» της προφορικής ανταλλαγής από την τραγωδία και την κωμωδία. Είναι ένας σύνθετος λόγος που, όπως η κωμωδία, έχει την ικανότητα να ενσωματώνει στο εσωτερικό του «ξένες φωνές» και να τις θέτει σε αντιπαράθεση με τη φιλοσοφία. Με την έννοια αυτή προσφέρει στον Πλάτωνα ένα ιδανικό εργαλείο «αγώνος», αφού πολεμικές είναι και οι δικές του προθέσεις.

Κλαυσίγελος: το χιούμορ των μοντέρνων καιρών

Ιωάννα Ναούμ, Λεκτόρισσα,

Τμήμα Φιλολογίας, Α.Π.Θ.

Στην ανακοίνωση θα γίνει απόπειρα να συνδεθεί η ρομαντικής καταγωγής μεταφορική εικόνα της μαριονέτας, προκειμένου για την τραγικωμωδία της ανθρώπινης ύπαρξης (λ.χ. Schopenhauer), με την μοντερνιστική εξέλιξή της τόσο στον φιλοσοφικό και ψυχαναλυτικό λόγο περί γέλιου και χιούμορ (Bergson, Freud) όσο και στις αισθητικές πραγματεύσεις της από τη λογοτεχνία (Baudelaire, Pirandello, Καρυωτάκης).